کارت ملی در سایر کشورها
بسیاری از کشورها در راستای یکپارچه سازی اطلاعات هویتی شهروندان خود، اقدام به پیاده سازی سیستم کارت شناسایی هوشمند کرده‌اند. در حال حاضر تقریباً تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس و اکثر کشورهای شرق آسیا از کارت شناسایی هوشمند جهت ارائه انواع خدمات به افراد استفاده می‌کنند. در آسیا کشورهای مالزی، هنگ‌کنگ و سنگاپور در زمینه ارائه خدمات با کارت شناسایی پیشرو هستند.
کشورهای مختلف بر اساس نیازها و امکانات خود، کاربردهای مختلفی را بر روی کارت شناسایی خود گنجانده‌اند. اما مهمترین کاربرد این نوع کارت‌ها، شناسایی و تأیید هویت افراد به صورت دیجیتال است. با ذخیره سازی اطلاعات بیومتریک افراد مانند اثر انگشت، چهره و عنبیه در حافظه کارت، امکان بررسی سریع اطلاعات هویتی و شناسایی افراد وجود دارد.
به طور مثال دولت هند کارت شناسایی ملی با نام Aadhaar در اختیار شهروندان خود قرار داده است. Aadhaar یک شماره شناسایی 12 رقمی منحصر به هر فرد دارد. این شماره برای شناسایی و تأیید هویت افراد در هر نقطه از هند استفاده می‌شود. تا کنون اثر انگشت، عنبیه و عکس‌های بیش از 1.2 میلیارد شهروند هندی در کارت‌های شناسایی Aadhaar ذخیره شده و هر شهروند هندی می‌تواند با استفاده از شناسه بیومتریک و شماره شناسایی خود، از خدمات گوناگون استفاده نماید.
کارت هوشمند ملی در ایران
در چند سال گذشته در کشور ما نیز، برای جمع‌آوری اطلاعات جامع شهروندان و ادغام آنها با انواع سیستم‌های الکترونیک، پروژه یکپارچه سازی اطلاعات هویت افراد در یک کارت دیجیتالی با نام کارت هوشمند ملی شروع به کار کرده است. این کارت جایگزین کارت ملی قدیمی شده است. اعتبار کارت ملی قبلی تا سال 1396 بوده و از آن به بعد کارت ملی جدید معتبر می‌باشد.
پیاده سازی صحیح پروژه کارت هوشمند ملی با تمامی امکانات و زیر ساخت‌های آن می‌تواند بسیاری از هزینه‌های دولت را کاهش دهده و نقش به سزایی در پویایی اقتصادی کشور داشته باشد.
با پیاده‌سازی طرح کارت ملی دیجیتال، این امکان فراهم می‌شود که انواع خدمات به روشی ساده، سریع و با کیفیت بالاتر به شهروندان ارائه شده و سطح رضایت آنها را افزایش دهد.
ویژگی‌ها و کاربردهای کارت هوشمند ملی
شناسایی و تأیید هویت
مهمترین کاربرد کارت ملی جدید، شناسایی و احراز هویت افراد است. بنابراین باید اطلاعات هویت فرد مانند شماره (کد) ملی، نام، نام خانوادگی، تاریخ و محل تولد و ... داخل این کارت دیجیتال قرار داده شود. اطلاعات اصلی هویت فرد بر روی کارت نیز چاپ می‌شود.
بنابراین احراز هویت افراد می‌تواند به صورت رؤیت چشمی اطلاعات چاپی روی کارت و یا به صورت دیجیتالی توسط خواندن اطلاعات کارت توسط کارتخوان‌های مخصوص صورت گیرد. نکته حائز اهمیت این است که شناسایی الکترونیکی موجب کاهش تقلب در احراز هویت افراد می‌شود.
یکی از موارد کاربردی که در کارت هوشمند ملی وجود دارد، ذخیره سازی اطلاعات اثر انگشت داخل حافظه کارت است. هنگام ثبت نام کارت ملی، علاوه بر عکسبرداری از چهره، مشخصات بیومتریکی اثر انگشت توسط حسگر اثر انگشت اخذ شده و در حافظه کارت ذخیره می‌شود. بنابراین علاوه بر تطابق عکس، امکان شناسایی و تأیید هویت افراد از طریق اثر انگشت نیز امکانپذیر است.
برای احراز هویت الکترونیکی در هر مرکز، نیاز به استفاده از کارتخوان مجهز به سنسور (حسگر) اثر انگشت می‌باشد. برای شناسایی، شخص کارت خود را در شیار کارتخوان قرار داده و سپس اثر انگشت خود را بر روی حسگر دستگاه قرار می‌دهد. در صورتیکه اثر انگشت شخص با اثر انگشت ذخیره شده بر روی کارت ملی تطابق داشته باشد، هویت فرد مورد تأیید قرار می‌گیرد و مرکز مورد نظر می‌تواند خدمات مورد انتظار را ارائه دهد. به این ترتیب امکان جعل هویت و سوء‌استفاده از آن به حداقل می‌رسد.
دستگاه شامل کارتخوان و حسگر اثر انگشت می‌تواند در ادارات مختلف ، دفاتر پیشخوان دولت، بانک‌ها، دفاتر اسناد رسمی ، مراکز تنظیم سند و بسیاری از اماکن دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
امضاء دیجیتال
یکی از قابلیت‌های موجود بر روی روی کارت هوشمند ملی، امکان استفاده از امضاء دیجیتال است که صاحب کارت می‌تواند اسناد الکترونیکی مربوطه به خود را در فضای دیجیتال امضاء و تأیید کند.
در فضای دیجیتال که اشخاص به صورت حضوری همدیگر را نمی‌بینند، گیرنده یک نامه یا سند کاغذی، می‌تواند از طریق امضاء دیجیتال شخص فرسنتنده، این اطمینان را حاصل کند که نامه یا سند جعلی نیست.
اعتبار امضاء دیجیتال هیچ تفاوتی با امضاء سنتی ندارد و امضاء دیجیتال یک نامه یا سند، برای امضاء کننده بار قانونی داشته و نمی‌تواند امضاء خود را انکار کند.
امنیت کارت
یکی از امکاناتی که در کارت ملی هوشمند قرار دارد، ویژگی‌های بیومتریکی صاحب کارت است. عکس و اثر انگشت صاحب کارت به صورت الکترونیکی در کارت وی ذخیره می‌شود. به این ترتیب امنیت استفاده از کارت بطور قابل ملاحظه‌ای بالا می‌رود.
دیگر هر کس با وارد کردن یک رمز عبور ساده، امکان سوء‌استفاده از یک کارت را ندارد. برای استفاده از کارت حتماً باید صاحب کارت حضور داشته باشد تا اثر انگشت وی به صورت دیجیتالی با اثر انگشتی که در هنگام ثبت‌نام در کارت ذخیره شده است مقایسه و تطبیق داده شود. پس از تأیید، اجازه استفاده از امکانات کارت به فرد داده می‌شود.
البته اطلاعات درون کارت هوشمند بصورت رمزنگاری شده نگهداری می‌شود و امکان دسترسی غیر مجاز به اطلاعات وجود ندارد. در واقع یکی از مزایای اصلی کارت ملی هوشمند، نسبت به کارت ملی کاغذی فعلی، امنیت بالای آن به لحاظ بصری و دیجیتالی است.
مشکلات پیش رو
1
در پی خروج آمریکا از توافقنامه برجام در اسفند 1396 و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، امکان ورود تراشه و بدنه فیزیکی خام کارت به کشور میسر نشد. به همین دلیل سازمان ثبت احوال کشور در صدور کارت‌های متقاضیان با مشکل جدی روبرو گردید. البته ظاهراً شرکتهای ایرانی موفق شده‌اند در خصوص طراحی بدنه استانداردهای لازم را کسب کنند. از این رو روند صدور کارت‌ها هر چند با سرعت پائین از سر گرفته شده است.
طبق آخرین آمار، در حال حاضر بیش از 80 درصد مردم، صاحب کارت هوشمند ملی شده‌اند.
2
یکی از مشکلات پیش روی پیاده سازی کامل طرح کارت هوشمند ملی و استفاده از تمام امکانات و مزایای طرح، عدم برخورداری از تجهیزات و زیر ساخت‌های لازم است. اکثر ادارات و مراکزی که می‌توانند در ازاء ارائه کارت هوشمند ملی، خدمات ارائه دهند، از تجهیزات موردنیاز (دستگاه کارتخوان و سنسور اثر انگشت، نرم‌افزارهای مربوطه، زیرساخت‌های شبکه، کامپیوتر و ...) بی‌بهره‌اند.
یکی از معدود مراکزی که از کارت هوشمند ملی استفاده می‌کند، دفاتر پیشخوان دولت است، که در ازاء رؤیت کارت ملی و شناسایی الکترونیکی افراد، خدمات لازم را ارائه می‌دهد.
3
استفاده از خدمات مختلف در سازمان‌ها و ادارات دولتی، می‌تواند بزرگترین کاربرد کارت هوشمند ملی باشد. این سیستم باعث کاهش بروکراسی و کاغذ بازی در ادارات می‌شود و می‌تواند علاوه بر کاهش حجم کاری ادارات، موجب تسریع و تسهیل پیشبرد امور مربوط به مراجعان شده و رضایتمندی آنها را در پی داشته باشد.
اما در عمل شاهد این موضوع نیستیم. از یک سو برخی ادارات به زیر ساخت فرسوده و قدیمی خود عادت کرده‌اند و کارمندان ادارات نیز عزمی برای به روزرسانی و تطبیق خود با دولت الکترونیک ندارند و از سوی دیگر حذف کاغذبازی با منافع بخش‌هایی همچون بایگانی، فتوکپی، نشر و غیره که در ادارات مستقر هستند، در تعارض است.
بنابراین علیرغم اجرایی شدن طرح کارت هوشمند ملی، هنوز شاهد این هستیم که جهت احراز هویت افراد، از آنها کپی مدارک هویتی را طلب می‌کنند. بسیاری از دستگاه‌های اجرایی با پافشاری غیر موجه بر ادامه دار بودن کاغذبازی‌های اداری و ناتوانی در ترک عادت‌های سنتی و کهنه اداری خود، تاکنون اقدام مناسبی در جهت حذف الزام اخذ کپی از مدارک شناسایی ارباب رجوع انجام نداده‌اند.
