یکی از چالش‌های موجود در کسب کارها برای کنترل بر عملکرد کارکنان، مدیریت و نظارت بر ورود و خروج و مدت زمان کار پرسنل است. با گروه بندی کارکنان و تعریف شیفت کاری برای هر یک از گروه‌ها، می‌توان به ورود و خروج‌ها و مدت زمان کار نظم بخشید. در ادامه با انواع شیفت های کاری در حضور و غیاب آشنا می‌شویم. در ضمن شما می‌توانید این مقاله شیفت کاری در سایت مجله حضور و غیاب را هم مطالعه نمایید.
نوبت کاری
در محیط‌های کارگاهی، صنعتی و تولیدی، بنابر ماهیت شغل مربوطه، کارگران در شرایط و ساعات مختلف شبانه روز مشغول به کار می‌شوند. برای مدیریت ساعات مختلف کاری در طی شبانه‌روز در کارگاه‌ها، مواردی مربوطه به نوبت کاری در قانون کار پیش‌بینی شده است.
بدیهی است انجام کار در ساعات مختلف شبانه روز، با هم یکسان نیست. به طور مثال فشار وارده بر کارگران ناشی از کار شب با کار صبح برابر نیست. در قانون کار، برای جبران فشارهای ناشی از کار در ساعات مختلف، روش های مختلفی برای پرداخت مزد بیشتر از کار معمولی (فوق‌العاده نوبت کاری) در نظر گرفته شده است.
البته در حال حاضر به لطف ! شرایط اقتصادی کشور، بیشتر کارگاههای صنعتی و تولیدی از کمترین ظرفیت موجود استفاده می‌کنند و در اکثر مشاغل ساعات کاری منحصر به تک شیفت شده است و دیگر خبری از نوبت کاری در بیشتر کسب و کارها نیست.
تعریف شیفت کاری
شیفت ، یک الگوی زمانی مشخص و منظم، برای حضور کارکنان در محل کار است.
تعریف شیفت مستلزم معین کردن حداقل دو زمان شروع کار (ورود) و پایان کار (خروج) است. پرسنل موظفند در این بازه زمانی در محل کار خود حضور داشته باشند.
تعریف شیفت کاری، تابع سیاست‌های یک سازمان و کسب و کار است. بنابراین شاهد هستیم که در مشاغل مختلف ساعت‌های کاری مختلفی تعریف می‌شود.
به طور مثال هر یک از مشاغل کارگاههای تولیدی، مشاغل خدماتی، آتش نشانی، بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، ادارات دولتی، نگهبانی و ... می‌تواند ساعات کاری متفاوتی با دیگر مشاغل داشته باشد.
انواع شیفت کاری
شیفت ثابت
پرکاربردترین نوع شیفت کاری، شیفت ثابت است. در این شیفت زمان کاری از یک ساعت ثابت شروع شده و در ساعت معینی به پایان می‌رسد.
معمولاً ماهیت اکثر شغل‌ها (مانند شغل‌های اداری) به صورتی است که کارکنان موظفند تا در ساعت معینی (معمولاً صبح) در محل کار حضور یابند و در ساعت مشخصی (معمولاً بعد از ظهر ) محل کار را ترک نمایند. در این حالت از شیفت ثابت استفاده می شود. به این نوع شیفت، شیفت ساده یا اداری نیز گفته می‌شود.
در شیفت ثابت، هر گونه تأخیر در ورود یا تعجیل در خروج به عنوان کسر کار محاسبه می شود. ورود قبل از شروع ساعت کار و خروج بعد از ساعت کار، تأثیر بر میزان کارکرد ندارد و بنابر سیاست‌های آن سازمان یا صلاحدید مدیریت مجموعه می‌تواند به عنوان اضافه کار در نظر گرفته شود.
در این شیفت کاری، جمعه ها و ایام تعطیلات رسمی، تعطیل است و در صورت حضور در این ایام، اضافه کاری محاسبه می گردد.
شیفت آزاد
شیفت‌های آزاد را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد.
1-2 شیفت آزاد شناور
در این نوع شیفت، زمان ورود و خروج کارکنان مهم نیست. بلکه ملاک، مدت زمان کاری هر شخص است. یعنی هر شخص موظف است مدت زمان معینی،مثلاً 8 ساعت در محل کار حضور داشته باشد. حال دیگر مهم نیست شخص ساعت 7 صبح در محل کار حاضر باشد و یا ساعت 8 صبح ورود خود را ثبت کند. در صورت شروع کار در ساعت 7 صبح، پایان کار ساعت 17 خواهد بود و اگر ساعت کاری رأس 8 صبح شروع شود، شخص موظف است تا ساعت 18 در محل کار خود حضور داشته باشد.
توجه داشته باشید که در شیفت شناور، اضافه کار یا کسر کار کارکنان وابسته به زمان ورود و خروج نمی باشد، بلکه بر اساس مدت زمان موظفی کار پرسنل، کسر کار و اضافه کار محاسبه می‌گردد. یعنی اگر مدت زمان موظفی کار در یک روز 8 ساعت باشد، در صورتی‌که شخصی 7 ساعت و 30 دقیقه در محل کار حاضر باشد، برای او 30 دقیقه کسر کار محاسبه می‌شود. در این وضعیت اگر شخصی 9 ساعت در محل کار حضور داشته باشد، در صورت داشتن مجوز، مشمول 1 ساعت اضافه کاری می‌گردد.
ویژگی مهم این شیفت، ثابت نبودن زمان ورود و خروج کارکنان و همچنین تأخیر و تعجیل آنها می باشد. ملاک اصلی، مدت زمان حضور پرسنل در محل کار است.
گاهی در شرایط خاص و در مورد افراد خاص، در شیفت ثابت می‌توان از حالت شناوری استفاده کرد. در این حالت تأخیر اول وقت با اضافه کار آخر وقت سر به سر می‌شود. مثلا یک در یک شیفت اداری با ساعت شروع کار 8:00 و پایان کار 17:00 ، شخصی ساعت 08:25 وارد محل کار خود شده و در ساعت 17:25 از محل کار خود خارج می شود. در صورت فعال بودن حالت شناوری در نرم افزار حضور و غیاب برای شخص مورد نظر ، به ازاء تأخیر صبح کسر کار و به ازاء اضافه کاری عصر اضافه کار محاسبه نشده و این دو با هم سر به سر می شوند.
2-2 شیفت آزاد ساعتی
در شیفت آزاد ساعتی، زمان ورود و خروج و مدت زمان کارکرد در هر روز ملاک نیست. در واقع این شیفت ساعت کارکرد ثابتی ندارد و هیچ ساعت کاری برای آن تعریف نمی‌شود.
مجموع کارکرد در شیفت ساعتی به میزان حضور در محل کار بستگی دارد. ممکن است در یک هفته، شخصی در این شیفت 20 ساعت کار کند و شخص دیگر 50 ساعت.
فرقی نمی‌کند که پرسنل چند ساعت در روز کار کنند. در انتهای ماه، تمام ساعات کارکرد پرسنل در طول ماه جمع زده خواهد شد و بر مبنای آن دستمزد پرداخت می‌گردد.
در شیفت ساعتی، معمولاً کسر کار محاسبه نمی‌شود، چرا که ساعات خاصی جهت ورود و خروج پرسنل و مدت زمان موظفی خاصی جهت حضور در محل کار در نظر گرفته نمی‌شود.
البته در برخی موارد پرسنل موظف به حضور مدت خاصی در محل کار هستند (مثلاً 44 ساعت در هفته)، امّا آزادند تا در طی هفته این 44 ساعت را پر کنند.
شیفت گردشی (چرخشی)
در این شیفت، الگوها و بازه‌های زمانی مشخصی تعریف شده و زمان کاری بر اساس الگوی گردش شیفت تغییر می‌کند. بازه‌های زمانی تعریف شده، به صورت منظم تکرار می شود.
در این نوع شیفت نیز، پرسنل موظفند در ساعت‌های کاری تعیین شده در محل کار خود حاضر باشند. میزان کسر کار و اضافه کاری نیز بسته به ساعت‌های ورود و خروج و سیاست‌های تعیین شده در سازمان محاسبه می‌گردد.
مثال 1
شیفت نگهبانی متداول ترین نوع شیفت چرخشی است. رایج ترین شیفت نگهبانی شیفت 48-24 است. یک نگهبان 24 ساعت در محل کار خود حضور می یابد و 48 ساعت در استراحت است. بعد از استراحت مجدداً 24 ساعت کار و دوباره 48 ساعت استراحت دارد و این سیکل کاری بصورت منظم تکرار می شود.
مثال 2
در یک کارگاه تولیدی 3 گروه کاری داریم. صبح کار ، عصر کار ، شب کار. برای تنظیم شیفت این 3 گروه کاری می‌توانیم به این شکل عمل کنیم.
گروه اول : 2 روز اول صبح کار ، 2 روز دوم عصر کار ،2 روز سوم شب کار ، جمعه استراحت
گروه دوم : 2 روز اول عصر کار ، 2 روز دوم شب کار ،2 روز سوم صبح کار ، جمعه استراحت
گروه سوم : 2 روز اول شب کار ، 2 روز دوم صبح کار ،2 روز سوم عصر کار ، جمعه استراحت
شیفت نامنظم (بیمارستانی)
ماهیت برخی از شغل‌ها به شکلی است که ساعت کاری منظمی ندارد و حضور کارکنان از قاعده و نظم خاصی پیروی نمی‌کند. در این شیفت ممکن است فردی دو روز صبح کار باشد، سپس ساعت کاری او به عصر یا شب منتقل شود و شاید در بین ایام کاری، یک یا چند روز استراحت داشته باشد.
ایام و ساعات کاری در این شیفت ها معمولاً اول هر ماه مشخص می‌شود و در هر ماه نسبت به قبل تغییر می‌کند.
بهترین مثال برای این شیفت، شیفت بیمارستانی می‌باشد.
|
بیشتر بدانید: |
